Du lịch Việt Nam trong đại dịch Covid-19 năm thứ 2

Cầu vàng Bà Nà (Ảnh minh họa. Nguồn: Internet)

Theo báo cáo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, từ tháng 4/2020 đến nay, Việt Nam vẫn chưa mở cửa đón khách du lịch quốc tế. Khách du lịch nội địa 7 tháng đầu năm đạt 31 triệu lượt khách, trong đó có 16,1 triệu lượt khách nghỉ đêm tại cơ sở lưu trú du lịch. Tổng thu từ khách du lịch 7 tháng đầu năm đạt 136.300 tỷ đồng, giảm 34,2% so với cùng kỳ năm 2020. Do ảnh hưởng nặng nề của dịch Covid-19 nên một số nhiệm vụ quan trọng của Ngành du lịch năm 2021 phải tạm dừng, thay đổi. Trước tình hình dịch bệnh trên thế giới còn hết sức phức tạp nên việc kinh doanh lữ hành quốc tế trước mắt chưa thực hiện được, hoạt động của doanh nghiệp du lịch nhìn chung còn cầm chừng, rất khó khăn. Các doanh nghiệp kinh doanh du lịch vừa và nhỏ khó khôi phục trở lại do thiếu vốn để thực hiện được chính sách ưu đãi, giảm giá mạnh và xây dựng các sản phẩm du lịch mới để thu hút khách du lịch. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực trong ngành du lịch cũng đang dần mất đi, chuyển sang các ngành nghề khác.

Các địa phương và doanh nghiệp du lịch triển khai các biện pháp cấp bách phòng, chống dịch Covid-19. Thực hiện hướng dẫn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các cơ sở lưu trú du lịch đăng ký, thường xuyên tự đánh giá và cập nhật lên hệ thống an toàn Covid-19 quốc gia tại địa chỉ trang Web: https://safe.tourism.com.vn để kết nối với hệ thống an toàn Covid-19 quốc gia; công bố mã QR tại sảnh đón tiếp hoặc khu vực dễ quan sát để khách du lịch có thể kiểm tra mức độ an toàn trước khi sử dụng dịch vụ và giám sát công tác phòng, chống dịch Covid-19 thông qua ứng dụng “Du lịch Việt Nam an toàn”. Tính đến nay, trên 13 nghìn cơ sở lưu trú trên 63 tỉnh, thành phố đã kết nối với hệ thống an toàn Covid-19 quốc gia. Các hãng lữ hành trong nước thực hiện nghiêm yêu cầu không tổ chức tour du lịch đến và nhận khách đến từ các điểm có dịch theo khuyến cáo của cơ quan chức năng và đảm bảo công tác phòng chống dịch cho nhân viên.

Tác động của Covid-19 đến hoạt động du lịch

Đối với ngành Du lịch, đại dịch Covid-19 đã tác động tiêu cực đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp du lịch. Năm 2020 khách quốc tế đến Việt Nam giảm 80% so với năm 2019, khách du lịch nội địa giảm 34%, tổng thu từ khách du lịch giảm 59%. Lượng khách nội địa 7 tháng đầu năm 2021 cũng sụt giảm mạnh ở tất cả các địa phương, với con số cả nước đón được 31 triệu lượt, tổng thu từ khách du lịch đạt khoảng 136.300 tỷ đồng, giảm 34,2% so với cùng kỳ năm 2020. Theo dự báo của các chuyên gia, ngành du lịch cần ít nhất 5 năm để phục hồi. Khảo sát của Hội đồng Tư vấn Du lịch cho thấy, hiện trên cả nước có 18% doanh nghiệp đã cho toàn bộ nhân viên nghỉ việc; 48% doanh nghiệp cho 50 - 80% nhân viên nghỉ việc.

Đối với hoạt động của các doanh nghiệp lữ hành: Đại dịch Covid-19 kéo dài đã khiến hàng nghìn doanh nghiệp và người lao động ngành du lịch bị ảnh hưởng nặng nề. Qua 04 đợt dịch, các doanh nghiệp du lịch đã rơi vào tình trạng rất khó khăn để duy trì các điều kiện hoạt động tối thiểu. Doanh nghiệp du lịch và người lao động đang rơi vào tình trạng khó khăn hơn bao giờ hết. Nhiều doanh nghiệp buộc phải chuyển đổi mô hình kinh doanh hay cắt giảm nhân sự. Khó khăn chồng chất khi phần lớn doanh nghiệp đều có khoản nợ với ngân hàng, không có doanh thu, gần như mất khả năng chi trả nợ các khoản vay đã đến hạn trong giai đoạn hiện tại. Người lao động ngành du lịch bắt buộc phải chuyển đổi ngành nghề khác để kiếm sống, dẫn đến nguy cơ thiếu hụt nhân lực khi du lịch khôi phục trở lại. Với doanh nghiệp kinh doanh lữ hành, năm 2020 đã có trên 338/2.519 doanh nghiệp lữ hành quốc tế xin thu hồi giấy phép, 90% doanh nghiệp đóng cửa. Bước sang năm 2021, trong bối cảnh các doanh nghiệp du lịch vẫn đang gặp nhiều khó khăn thì sự bùng phát dịch trong cộng đồng vừa qua khiến cho ngành Du lịch, doanh nghiệp du lịch chịu ảnh hưởng nặng nề, người dân và du khách đồng loạt hoãn, hủy tour du lịch. Hiện nay, lượng doanh nghiệp lữ hành xin thu hồi giấy phép kinh doanh lữ hành chiếm trên 35% tổng số doanh nghiệp đã được cấp phép, hiện chỉ còn khoảng 2.153 doanh nghiệp có giấy phép kinh doanh lữ hành trên toàn quốc, trong đó rất nhiều doanh nghiệp vẫn đang đóng cửa hoặc dừng hoạt động do không có khách du lịch.

Đối với hoạt động cơ sở lưu trú du lịch: Trong cơ cấu doanh thu của ngành du lịch, dịch vụ kinh doanh cơ sở lưu trú du lịch (CSLTDL) chiếm khoảng 46%, vì vậy thiệt hại của CSLTDL là rất lớn. Hiện nay, hầu như không có khách trừ các cơ sở đón khách cách ly. Đến hết tháng 6 năm 2021, số CSLTDL trong toàn quốc là 37.000 với 780.000 buồng. Công suất phòng trung bình cả nước 6 tháng đầu năm 2021 dưới 10%. Nhiều cơ sở sau thời gian hoạt động cầm chừng phải đóng cửa. Ở một số địa phương là trung tâm du lịch của cả nước, CSLTDL bị ảnh hưởng lớn hơn so với trung bình chung của cả nước, mức suy giảm dao động từ 70-90%. Số lượng lớn nhân lực CSLTDL bị mất việc làm. Năm 2019 tổng số nhân lực CSLTDL khoảng 500.000 người, chiếm khoảng 63% tổng số lao động du lịch trực tiếp cả nước. Từ năm 2020, các công ty, khách sạn, nhà hàng lần lượt phải cắt giảm biên chế đến 70% - 80% nhân sự. Sang năm 2021, lao động nghỉ việc hoặc chấm dứt hợp đồng lao động chiếm khoảng 30%, lao động tạm nghỉ việc khoảng 35%, lao động lao động cầm chừng hoặc bán thời gian chiếm 10% và số lượng lao động vẫn tham gia làm đủ thời gian chiếm 25% so với năm 2020, lượng khách sạn rao bán ngày càng tăng, có những khách sạn bán giá thấp nhưng không có người mua.

Đối với doanh nghiệp kinh doanh vận chuyển, doanh nghiệp vận tải du lịch (ô tô) gần như dừng hoạt động vì không có khách. Với kinh doanh dịch vụ tàu lưu trú có đặc thù riêng bao trùm là luôn phải đỗ trên mặt nước, luôn chuyển động, chịu nhiều tác động của thiên nhiên như thủy triều sóng gió và phải đưa tàu đi kiểm định tại cơ quan đăng kiểm phương tiện thủy. Các doanh nghiệp kinh doanh tàu đều phải vay ngân hàng để đầu tư kinh doanh vì vậy, doanh nghiệp đang đứng trước khó khăn lớn.

(Ảnh minh họa. Nguồn: Internet)

Đối với hướng dẫn viên du lịch: Theo thống kê, tổng số lượng hướng dẫn viên du lịch được cấp thẻ cả nước hiện là 26.721 người, trong đó có 16.965 hướng dẫn viên du lịch quốc tế, 8.743 hướng dẫn viên du lịch nội địa và 1.013 hướng dẫn viên tại điểm. Hiện nay, đội ngũ hướng dẫn viên sống trong cảnh bấp bênh do việc ít, thất nghiệp vì dịch Covid-19, nhiều hướng dẫn viên du lịch phải chuyển sang các công việc tạm thời như chạy xe ôm công nghệ, làm shipper bán bảo hiểm, tư vấn bất động sản. Đội ngũ này hiện đang tìm cách để chống chọi với những khó khăn. Theo đề xuất của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch,  Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 68/NQ-CP ngày 01/7/2021, trong đó có đối tượng hướng dẫn viên du lịch bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 được hỗ trợ chi trả một lần với mức 3.710.000 đồng/người/tháng.

Hướng đi nào cho ngành Du lịch Việt Nam sau dịch Covid–19

Trong bối cảnh dịch Covid-19, nền kinh tế Việt Nam nói chung và ngành Du lịch nói riêng cần tìm hướng đi để tháo gỡ khó khăn và phát huy những lợi thế du lịch của Việt Nam, cụ thể:

(1) Do sự ảnh hưởng của dịch Covid-19, có thể khách du lịch sẽ thay đổi xu hướng du lịch của mình để đảm bảo an toàn sức khỏe. Xu hướng du lịch trong khoảng cách gần bằng phương tiện cá nhân sẽ thay thế cho những chuyến bay xuyên quốc gia, lục địa. Do đó, du lịch nội địa có thể sẽ là xu hướng du lịch trong thời gian tới. Các chuyến đi sẽ ngắn ngày hơn, hướng về các di sản văn hoá, thiên nhiên tránh những tụ điểm đông đúc. Vì vậy, để hấp dẫn du lịch nội địa cần có giải pháp đồng bộ từ việc tổ chức các hoạt động kích cầu du lịch nội địa, tổ chức liên kết các nhà cung cấp dịch vụ để hình thành những chương trình du lịch trọn gói với giá ưu đãi cho khách du lịch Việt Nam. Cần đầu tư các tuyến du lịch nội địa mới, chú trọng khai thác du lịch sinh thái cộng đồng, du lịch gắn với bảo vệ môi trường.

(2) Xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro và quy trình xử lý khủng hoảng trong ngành du lịch; Bộ tiêu chí đánh giá và phân loại tài nguyên du lịch; Bộ tiêu chí đánh giá mức độ an toàn, chủ động thích ứng có hiệu quả với biến đổi khí hậu, môi trường và dịch bệnh tại các khu, điểm du lịch. Xây dựng, ban hành quy định và hướng dẫn áp dụng một số mô hình kinh tế mới trong lĩnh vực du lịch: kinh tế chia sẻ, kinh tế du lịch ban đêm, kinh tế tuần hoàn; tiêu chuẩn, quy định quản lý đối với kinh doanh loại hình du lịch chăm sóc sức khoẻ, du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp, nông thôn, du lịch mạo hiểm và một số loại hình du lịch mới.

(3) Các công ty du lịch cần phải đồng lòng liên kết với hàng không, vận tải, khách sạn, nhà hàng... để xây dựng những gói kích cầu du lịch nhằm giúp cho du lịch hồi phục nhanh sau giai đoạn khủng hoảng.

(4) Nhà nước cần có những chính sách miễn giảm thuế cho các doanh nghiệp trong ngành Du lịch như miễn thuế giá trị gia tăng cho tiêu dùng du lịch và các doanh nghiệp du lịch, giảm chi phí môi trường cho các doanh nghiệp du lịch, giảm thuế khoán đối với các hộ kinh doanh du lịch cá thể, áp dụng mức giá điện theo đơn giá điện sản xuất cho các cơ sở kinh doanh nhà hàng, dịch vụ lưu trú du lịch thay vì áp dụng mức giá dịch vụ…

(5) Tăng cường xúc tiến, quảng bá, phát triển các sản phẩm mới để thu hút khách du lịch quốc tế, nhất là khách du lịch từ các vùng không chịu ảnh hưởng bởi dịch bệnh, đồng thời tập trung phát triển mạnh du lịch nội địa ở các vùng, miền của đất nước.

(6) Bên cạnh các chương trình kích cầu du lịch, các biện pháp bảo đảm an toàn phòng chống dịch cần được các địa phương, doanh nghiệp lữ hành, du lịch, khách sạn, các hãng hàng không… thực hiện triệt để, nghiêm túc. Việc bảo đảm an ninh, an toàn sức khỏe cho người dân tại các cơ sở, điểm đến du lịch trở thành “nhiệm vụ kép” với việc phục hồi ngành Du lịch thời gian tới.    

(7) Đề xuất Chính phủ ưu tiên nguồn lực đầu tư phát triển hạ tầng giao thông của một số khu du lịch quốc gia tại các khu vực động lực phát triển du lịch; tăng cường hợp tác công tư, thu hút các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật và dịch vụ du lịch để hình thành các cụm du lịch đồng bộ, chất lượng, có quy mô lớn, đẳng cấp quốc tế; đầu tư kết cấu hạ tầng phục vụ khu đô thị thông minh hỗ trợ phát triển du lịch sáng tạo và du lịch thông minh; phát triển khoa học kỹ thuật và ứng dụng công nghệ cho du lịch.

Vẻ đẹp Vịnh Hạ Long (Ảnh minh họa. Nguồn: Internet)

(8) Tập trung phát triển sản phẩm du lịch đặc thù của mỗi địa phương, mỗi vùng, phù hợp với lợi thế tài nguyên du lịch, đảm bảo kết nối với hệ thống sản phẩm du lịch của vùng và quốc gia. Hoàn thiện các quy định quản lý đối với các loại hình kinh doanh du lịch mới. Tăng cường kiểm tra, giám sát, bảo đảm chất lượng dịch vụ du lịch tại các khu du lịch, điểm du lịch và cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch.

(9) Tập trung nghiên cứu, phát triển mạnh thị trường du lịch nội địa; nghiên cứu kinh nghiệm các nước về áp dụng mô hình bong bóng du lịch, hộ chiếu vắc xin, đề xuất thiết lập cơ chế hợp tác trao đổi khách quốc tế với các quốc gia kiểm soát tốt dịch bệnh để dần phục hồi và phát triển thị trường khách quốc tế. Xây dựng Chiến lược marketing du lịch Việt Nam đến năm 2030; triển khai các chiến dịch xúc tiến, quảng bá du lịch tại các thị trường trọng điểm phù hợp với xu hướng mới của thị trường.

(10) Đề xuất ban hành và triển khai kịp thời các giải pháp về cơ chế, chính sách tài chính, tín dụng (hỗ trợ tài chính, miễn giảm thuế, cho vay ưu đãi, giãn nợ, khoanh nợ…); chính sách hỗ trợ việc làm và đào tạo nhân lực để hỗ trợ doanh nghiệp, cộng đồng, tham gia kinh doanh du lịch duy trì hoạt động, vượt qua khó khăn do tác động của đại dịch Covid-19; chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, cộng đồng tham gia đổi mới mô hình kinh doanh du lịch, phát triển sản phẩm mới, xúc tiến quảng bá trong giai đoạn phục hồi và phát triển thị trường. Đơn giản hóa các thủ tục hành chính thuộc lĩnh vực du lịch; đề xuất giảm phí, lệ phí các thủ tục, giảm tiền ký quỹ kinh doanh để hỗ trợ doanh nghiệp, hộ kinh doanh du lịch do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19.

Những vấn đề đặt ra trong tình hình hiện nay

Thời gian qua, nhiều chính sách đã được Chính phủ ban hành nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động để giảm rủi ro, duy trì hoạt động kinh doanh nhưng trong lĩnh vực du lịch vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn, chưa thực sự hưởng lợi trực tiếp từ những chính sách đã được ban hành. Cộng đồng doanh nghiệp đề nghị ngành Du lịch tiếp tục kiến nghị với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương xem xét triển khai các chính sách, cụ thể:

(1) Các Bộ, ngành quan tâm đưa doanh nghiệp, người lao động du lịch vào đối tượng ưu tiên trong quá trình thực hiện Nghị quyết 63/NQ-CP ngày 29/6/2021 của Chính phủ về các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giải ngân vốn đầu tư công và xuất khẩu bền vững những tháng cuối năm 2021 và đầu năm 2022.

(2) Xem xét cho giảm thuế suất VAT từ 10% xuống 5% đến hết năm 2022 cho hoạt động kinh doanh du lịch. Điều chỉnh giá điện áp dụng cho các cơ sở lưu trú du lịch ngang bằng với giá điện sản xuất những năm tới theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 16/01/2017 của Bộ Chính trị về phát triển Du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn, trước mắt áp dụng đến hết năm 2022. Kéo dài chính sách giảm tiền thuê đất đối với các doanh nghiệp gặp khó khăn do đại dịch Covid-19 đến hết năm 2022.

(3) Điều chỉnh thời gian cơ cấu lại thời hạn trả nợ (kể cả trường hợp gia hạn nợ) là 24 tháng thay vì 12 tháng; xem xét kéo dài thời gian áp dụng cơ cấu lại thời hạn trả nợ sau ngày 10/6/2020 thay vì trước ngày 10/6/2020 và cho phép cơ cấu lại thời hạn trả nợ cho khách hàng thực hiện trong năm 2022 hoặc đến khi dịch COVID-19 được kiểm soát và hoạt động du lịch được triển khai bình thường, bổ sung gói tín dụng cho doanh nghiệp, chủ cơ sở kinh doanh du lịch vay một số khoản vay với lãi suất ưu đãi để trả lương, đóng bảo hiểm cho người lao động (để giữ chân lao động tay nghề cao), vay để sửa chữa, duy tu cơ sở lưu trú du lịch, khu diểm du lịch (xuống cấp do thời gian dài đóng cửa, tạm dừng hoạt động).

(4) Miễn, giảm phí dịch vụ neo đậu tại cảng bến, phí, lệ phí vào, rời bến đến hết năm 2022 cho các doanh nghiệp kinh doanh tàu du lịch.

Vẻ đẹp Phú Quốc (Ảnh minh họa. Nguồn: Internet)

(5) Xem xét nới lỏng điều kiện nhận hỗ trợ tại Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg, ngày 07/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ quy định về việc thực hiện một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19, cụ thể: Nới lỏng điều kiện nhận hỗ trợ tạm dừng đóng Quỹ hưu trí và tử tuất; xem xét nới lỏng điều kiện và nâng mức vay vốn của người sử dụng lao động để trả lương và phục hồi sản xuất kinh doanh (Điều 38, 39 Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg).

(6) Đẩy nhanh các hướng dẫn thủ tục để triển khai các gói hỗ trợ của Nghị quyết 68/NQ-CP ngày 01/7/2021 của Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19; xem xét, bổ sung đối tượng thuộc lao động tự do ngành nghề khác phục vụ du lịch; đơn giản hóa thủ tục để hỗ trợ người lao động thuận lợi hơn trong việc tiếp cận chính sách.

(7) Đề nghị các địa phương xem xét có chính sách miễn phí tham quan vào các điểm du lịch giúp doanh nghiệp giảm giá thành tour, kích cầu du lịch, lữ hành. Phối hợp thực hiện thành công Kế hoạch thí điểm đón khách du lịch quốc tế đến Phú Quốc sau khi được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Trên cơ sở đó, từng bước nhân rộng mô hình ra một số địa phương, điểm đến khác, tiến tới mở cửa hoàn toàn đón khách quốc tế; Phối hợp thực hiện Đề án Mô hình phát triển sản phẩm du lịch đêm sau khi được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch, tăng sức hấp dẫn của điểm đến, khuyến khích khách lưu trú dài hơn, chi tiêu nhiều hơn.

(8) Chính phủ sớm thông qua Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 168/2017/NĐ-CP ngày 31/12/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Du lịch để giảm tiền ký quỹ cho doanh nghiệp lữ hành góp phần tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, lao động ngành du lịch.

(9) Xây dựng, triển khai Chương trình điều tra, đánh giá tổng thể nguồn nhân lực du lịch Việt Nam và Đề án phát triển nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao của Việt Nam; Chương trình bồi dưỡng, nâng cao năng lực, kĩ năng chuyên môn và khả năng thích ứng với môi trường làm việc trong bối cảnh mới sau đại dịch cho nguồn nhân lực du lịch./.

TS. Đoàn Mạnh Cương - Văn phòng Quốc hội

Nguồn: Trang thông tin điện tử Tổng cục Du lịch.